Steeds meer boeren kiezen voor nevenactiviteiten

Dit weekend berichtte de landelijke pers over het toenemend aantal boeren dat 'er iets bij doet'. Niet alleen veeteelt of akkerbouw, maar ook zaken als agrotoerisme, het verlenen van zorg, stallen van caravans of plaatsen van een windpark helpt de boer aan een inkomen. Een trend die zich al enige tijd voortzet, met ook veel voorbeelden in Limburg.

Multifunctioneel boeren

De Universiteit van Wageningen begon een aantal jaar geleden met het onderzoek naar multifunctioneel boeren. In mei 2019 bleek al dat deze diversificatie van het boerenbedrijf toenam aan populariteit. Toen pakte ongeveer 25% van de Nederlandse boeren en tuinders naast de akkerbouw, tuinbouw of veeteelt ook andere - maatschappelijke - activiteiten op als zorglandbouw, kinderopvang, boerderijeducatie, boerderijverkoop, natuurbeheer en/of recreatie. De cijfers lieten zien dat de omzet in de multifunctionele landbouw in Nederland tussen 2013 en 2018 bijna was verdubbeld tot €887 miljoen.

De meest recente onderzoeksresultaten laten zien dat de trend zich heeft voortgezet. Een enquête afgelopen zomer onder ruim 1200 boeren wijst uit dat slechts een derde van de Nederlandse agrarische bedrijven zich toelegt op de primaire productie van bijvoorbeeld melk of varkensvlees tegen zo laag mogelijke kosten. De overige bedrijven hanteren een veelzijdiger strategie om inkomsten te genereren. Er is een heel scala aan activiteiten mogelijk, zoals agrotoerisme, agrarisch natuurbeheer, een zorgboerderij en activiteiten die geen specifieke agrarische link hebben, zoals energieproductie met zonnepanelen of windmolens. Puur en alleen landbouwproductie komt nog maar bij de helft van de bedrijven voor, terwijl dat in 1995 nog op 78% van de bedrijven het geval was.

Herverbinden

Meer inkomen of financiële risicospreiding is niet de enige positieve kant van diversificatie. Multifunctionele landbouw helpt ook de consument dichterbij de producent te brengen en de waardering voor de boer te doen groeien. Tien jaar geleden gaf 72 procent van de ondernemers van multifunctionele bedrijven aan dat direct contact met burgers en consumenten de belangrijkste drijfveer was voor verbreding. De Wageningen Universiteit omschrijft het als volgt: "Bij al deze diensten gaat het om de relatie tussen de boerderij en burgers/consumenten. Multifunctionele landbouw is dus het (her)verbinden van de landbouw en de samenleving."

Daarnaast stelt het onderzoek nog een derde positief gevolg vast: multifunctioneel boeren draagt bij aan het creëren van werkgelegenheid, vooral bij de bedrijven vlakbij steden of in toeristische regio's.

Limburgse voorbeelden

Net als in de rest van Nederland zijn er veel voorbeelden van multifunctioneel boeren in Limburg. Opvallend is dat er in veel gevallen niet één, maar meerdere nevenactiviteiten plaatsvinden. Een kleine selectie uit het grote aantal voorbeelden:

• In Haler runnen Nico en Carin Rietjens activiteitenboerderij het Hobbyschuurtje. Ze combineren het melkveebedrijf met uiteenlopende activiteiten voor jong en oud.
  
• Op recreatieboerderij Tergracht in Epen worden Blonde d’Aquitaine zoogkoeien gehouden, terwijl bezoekers kunnen overnachten op de camping of in appartementen.
• De Regihoeve in Reijmerstok is een biologische akkerbouw- en melkveehouderij met 115 melkkoeien en 60 stuks jongvee. Daarnaast heeft de familie Frijns een zorgboerderij en worden snijmaïs en graan verbouwd voor het voer van de melkkoeien. Er wordt er 10 hectare gerst geteeld voor de Gulpener bierbrouwerij en ze passen biologisch natuurbeheer toe.
• Ingelshof is de zorgboerderij, groepsaccommodatie en het scharrelkippenbedrijf van Jos en Gerry Mans in Tungelroy. Daarnaast houden ze ook zoogkoeien met kalveren en wordt op kleine schaal groente geteeld.
• Zorgboerderij Vreike-hof in Ospel is een zorgboerderij met een boerderijwinkel, een tuinbouwtak en een kipcaravan.
• Op boerderij Ravensbosch krijgen ouderen dagbesteding en worden 350 geiten gemolken. Daarnaast wordt op ongeveer 25 hectare grond vooral maïs en gras verbouwd voor het voer van de geiten.
• Hoeve Rosa in Sevenum combineert een melkveebedrijf (inmiddels op een alternatieve locatie in Velden) met eigen productie van boerderijzuivel en het verhuren van vergaderlocaties.
• Een melkveebedrijf wordt gecombineerd met kinderopvang bij Ut Buurke in Kelmond.
• Een duurzame vleesvarkenshouderij en akkerbouwbedrijf met horeca, een informatiecentrum, vergadermogelijkheden en 1440 zonnepanelen verdeeld over twee daken, waarvan het overschot wordt terug geleverd aan het net: dat is Ons Boerenerf in Nederweert-Eind. Lees ook ons interview met de eigenaar.

Alternatieven

Is diversificatie de enige manier om een toekomstbestendig boerenbedrijf te voeren? Over die vraag werd eerder dit jaar gepraat in een interessant webinar georganiseerd door de ZLTO. Krijn Poppe, verbonden als econoom aan de universiteit van Wageningen, zei daar dat hij verwachtte dat maximaal 20% van de agrariërs op winstgevende manier de traditionele landbouw kan voortzetten en dan alleen door schaalvergroting.

Poppe noemde diversificatie als een alternatief, maar ook differentiatie zou uitkomst kunnen bieden. Bij deze optie worden nieuwe keuzes gemaakt binnen de bestaande bedrijfsvoering, bijvoorbeeld andere producten of gewassen, andere verkoopkanalen of andere marketing. Differentiatie is veelal gericht op beleving, het geven van een unieke ervaring, bijvoorbeeld vergeten groenten, ambachtelijk bereid, zonder additieven en streekproducten.

Een derde alternatief voor traditionele landbouw dat Poppe voorstelde was het veranderen van de organisatievorm. Dan gaat het over wijzigingen in zaken als digitalisering, veiling of contracten (bijvoorbeeld het concept herenboeren). Lees hier meer over het webinar.

Rekenformat

Voor boeren die willen weten of diversificatie een optie is voor hun bedrijf heeft de Universiteit Wageningen een rekenformat opgesteld. Daarmee kan je berekenen hoeveel rendement multifunctionele landbouw jou kan opleveren. Je vindt de tool hier. Alles over het dossier Multifunctioneel Boeren van de universiteit lees je hier.