Voedingsindustrie: dynamiek vraagt om verduurzaming

In deze 2022 update van de Rabobank lees je alles over de laatste trends en ontwikkelingen. 

Ongekende dynamiek in de keten

De voedselketen lijkt zich momenteel in het oog van de orkaan te bevinden met sterk oplopende kosten, een snel veranderende consument en de absolute noodzaak om te verduurzamen. De belangrijkste actualiteiten op een rij:

1. Kosteninflatie. Binnen de voedingsmiddelenindustrie lopen momenteel vrijwel alle kosten op, waarbij de verschillende elementen elkaar ook nog versterken. Logistieke verstoringen, oplopende grondstofprijzen, personeelsschaarste, hogere energieprijzen, schaarste in verpakkingsmaterialen: op alle fronten zien we een opwaartse lijn in de kosten. Al in najaar 2021 waarschuwde Rabobank voor een forse prijsstijging richting de finale consument. Onder andere aangewakkerd door de verstoring van de keten door de coronapandemie in combinatie met logistieke problemen, misoogsten en geopolitieke spanningen. In 2022 is daar nog de oorlog in Oekraïne bijgekomen waardoor de prijzen stegen voor energie en diverse grondstoffen zoals graan, kunstmest en plantaardige oliën. Tot in 2023 verwachten we bovengemiddelde kosten voor de voedingsindustrie.

2. Veranderende consument en vraag. Lockdowns van de horeca tijdens de coronapandemie zorgden al tot forse verschuivingen in de markt. Food retail profiteerde hiervan, foodservice ging juist flink de min in. In 2022 zien we een goed herstel van de horeca en dus weer een verschuiving van de vraag van food retail terug naar horeca. De huidige inflatie heeft ook impact; we verwachten een verdere downtrading door de consument. Dit houdt in dat consumenten bewuster worden van de portemonnee en kiezen voor goedkopere aanbieders en alternatieven. Discount, supermarkten en quickservice profiteren dan doorgaans ten koste van meer premium aanbieders als speciaalzaken en gastronomische restaurants. Naast corona en inflatie, zien we de consument op meerdere vlakken veranderen. De consument zoekt meer en meer gemak; zowel in het thuisbezorgen als direct te consumeren. Er is ook sprake van mentaal gemak. De consument heeft graag inzicht in onder andere hoe gezond of hoe duurzaam een product is.

3. De noodzaak om te verduurzamen. Klimaatverandering leidt tot steeds grotere weersextremen, met droogte, overstromingen en misoogsten als gevolg. Hier heeft de hele keten last van en het heeft zo impact op beschikbaarheid en prijsvorming van grondstoffen. Voor food-ondernemers is het zekerstellen van de aanvoer van je grondstoffen dan ook een van de belangrijkste strategische uitdagingen. Zowel in beschikbaarheid als in de juiste prijs. Zeker voor bedrijfskritische grondstoffen is het zaak om toe te werken naar langetermijn verbindingen met je leveranciers en je primaire producenten. Transparantie, wederzijdse afhankelijkheid en eerlijkere prijzen binnen de keten winnen aan belang. Ook maken veel ondernemers een keuze voor just-in-case voorraadmanagement. Meer voorraden, maar ook voorraden dichter bij huis. In plaats van bestellen op het moment dat je voorraad nodig hebt (just-in-time). De noodzaak om te verduurzamen, zowel in termen van klimaat als milieu (stikstof, water, biodiversiteit) is groter dan ooit. Als voedingsmiddelenproducent moet je de regie pakken op het zekerstellen van een volhoudbare supply-chain.

Vooruitzichten op de lange termijn

De Nederlandse voedselmarkt is sterk verzadigd en groeit maar beperkt, gelijk aan de relatief beperkte bevolkings- en economische groei in ons land. Dit geldt ook voor de ons omliggende landen waar een groot deel van onze export naar toe gaat. Echte groeimarkten liggen vaak ver, in Azië en Afrika, met tal van uitdagingen om naartoe te exporteren. De beperkte groeimogelijkheden in ons achterland, Noordwest-Europa, tegenover de sterke internationale groei, leidt tot toenemende schaalgrootte, ketenintegratie en overnames en verdere consolidatie in de keten. De vooruitzichten voor de voedingsindustrie zijn over het algemeen neutraal met stabiele, maar beperkte groei en dan vooral gericht op export binnen de EU.

We gaan dus niet meer eten, maar wel anders. We gaan anders consumeren en andere eisen stellen aan producten. Ook door demografische ontwikkelingen zoals vergrijzing, migratie en de komst van meer eenpersoonshuishoudens. Een goede prijs-kwaliteitsverhouding blijft van belang voor de gemiddelde consument. Alleen voor producten met een duidelijke meerwaarde, of wel niche- of premiumproducten met een unieke beleving of smaak, wil men meer betalen. Het middensegment, en dan vooral de B-merken, hebben het al langere tijd moeilijk. Verder is de consument vooral bereid om te betalen voor de factor tijd. De hoeveelheid tijd die de gemiddelde consument in de keuken doorbrengt, daalt al tientallen jaren op rij. We nemen minder tijd om te koken en zoeken meer en meer het gemak als we wat willen eten. Segmenten die daar van profiteren zijn het thuisbezorgen van boodschappen, de out-of-home markt en het aanbieden van voorgesneden, voorbereide artikelen en verse kant-en-klaarproducten.

Lees hier meer over dit onderwerp.

De food supply-chain is aan het veranderen

In de hele voedingsketen hebben supermarktketens een dominante positie, met in Nederland 5 grote inkooporganisaties. Dit zien we ook terug in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk (VK), onze belangrijkste exportlanden. De groei van online retail en consumptie buitenshuis zorgt op hetzelfde moment voor meer concurrentie. Supermarkten zijn op zoek naar manieren om zich te onderscheiden, dit biedt weer kansen voor de industrie. Op deze 5 punten zien we de keten veranderen:

1. Retail wil zo dicht mogelijk bij de bron inkopen. Dit om zeker te zijn van levering en kwaliteit. De huidige internationale dynamiek maakt deze behoefte groter, nu logistiek is verstoord en grondstoffen beperkter beschikbaar zijn. We zien dat ketens steeds meer integreren, uitbreiden en consolideren. Er wordt ook meer geïnvesteerd in samenwerkingsverbanden in de keten, en daardoor in gegarandeerde aanvoer, zekerheid van afzet en stabielere prijzen;

2. Thuisbezorgen van boodschappen blijft groeien. Er ontstaan steeds meer bestelplatforms, bezorgservices, maaltijdboxen en pick-up points. De keten digitaliseert en dat wordt allemaal mogelijk gemaakt door data. Het onderliggende verdienmodel (last mile delivery) blijft alleen lastig winstgevend te maken. De toekomst ligt in personalisatie van het aanbod voor de consument: eten op maat. Digitalisering wordt daarom steeds belangrijker, net als meer doen met data om inzicht te krijgen in de wensen van consument of food retail;

3. Afzetkanalen zoals food retail en foodservice lopen steeds meer in elkaar over (branchevervaging). In plaats van een en dezelfde standaard formule op alle locaties, kiezen foodretailers en foodservice steeds vaker voor differentiatie van hun formule, en het bijbehorende assortiment, op basis van de behoeftes van de doelgroep die op deze locatie komt. Ook zien we steeds meer food-outlets ontstaan op plekken waar traditioneel veel mensen komen, bijvoorbeeld tankstations. Door toenemende differentiatie van formules, moeten producenten hun producten aanpassen en meer maatwerk bieden aan bijvoorbeeld andere eisen in verpakking, versheid, en of iets direct te eten is of juist niet en meer;

4. Huismerken en A-merken groeien sterk en komen steeds vaker uit dezelfde fabriek. Aangejaagd door de groei van discountsupermarkten zoals Lidl en de Aldi, hebben de grote fullservice supermarkten als Jumbo en Albert Heijn flink geïnvesteerd in goedkopere huismerken. Producenten van A-merken besteden hun producten op hun beurt steeds vaker uit aan gespecialiseerde (huismerk-)producenten, zodat ze zich kunnen richten op productinnovatie en merkontwikkeling;

5. Personeelskrapte is het nieuwe normaal. Schaarste in goed personeel, zowel in handjes op de werkvloer als hoger, technisch, opgeleid personeel, leidt tot verdere automatisering en robotisering van de keten.

Strategische uitdagingen voor de producent

Een veranderende consument en een veranderende voedselketen, stelt de voedingsmiddelenproducent voor de nodige strategische uitdagingen. Voor voedingsproducenten is operational excellence, het zo efficiënt mogelijk produceren, een basisvoorwaarde voor succes geworden. Het productieproces zal verder worden gedigitaliseerd, met vooral focus op automatisering van processen en robotisering van productie.

Vervolgens is de uitdaging om je afnemers, dus food retail of foodservice, aan je te binden door uit te blinken in categorie, product of dienstverlening. Maar een beperkt aantal voedselproducenten lukt het om de consument aan zich te binden met unieke producten, merken of diensten. Er wordt kritischer gekeken naar de concentratie van afzet op landen verder weg, terwijl afzet in eigen regio, Noordwest-Europa en in kortere ketens aantrekkelijker is geworden.

Tenslotte is het zaak om ook leveranciers van grondstoffen en/of de producenten van je primaire bulkproducten aan je te binden. Strategic sourcing wordt cruciaal voor het volhouden van je businessmodel voor langere termijn.

Deze tijd vraagt om duurzame vernieuwing

Consumenten stellen steeds hogere eisen aan de manier waarop voedsel geproduceerd wordt. Radicale transparantie wordt de norm. We zien retailers en producenten hierop inspelen door keurmerken te introduceren zoals de Eco-Score. Met als doel de consument meer inzicht te geven in de impact van de productie van specifieke voedingsproducten op onder andere klimaat en milieu. Met name op klimaatimpact zullen de grote supermarktorganisaties de komende jaren meer gaan sturen. En aangezien de keten zorgt voor meer dan 95% van de uitstoot van broeikasgassen en niet de supermarkt zelf, zullen de supermarkten de verantwoordelijkheid voor reductie voor een belangrijk deel bij de voedselproducenten neerleggen.

Als producent zal je dus stappen moeten gaan zetten om op termijn de emissies in jouw keten substantieel te verminderen. Dit brengt niet alleen kosten met zich mee, maar ook kansen. Food retailers zullen zich willen onderscheiden ten opzichte van concurrenten door het aanbieden van producten met minder emissies. Hier dus in innoveren als producent en daar transparant in zijn, biedt extra toegevoegde waarde richting je afnemers.

Het complete artikel van de Rabobank is hier te lezen

Bron: Rabobank