Van gas naar biomassa: een pittig traject

Als in 2006 de energieprijzen oplopen, maakt groene paprika-teler Geert Bouten zich weinig zorgen, want hij heeft een meerjarig contract afgesloten voor de inkoop van zijn gas tegen een vaste, lagere prijs. Maar de prijzen blijven maar stijgen en Bouten realiseert zich na een informatieavond van de Rabobank: als dat contract afloopt, heb ik wel een probleem, want voor deze prijs kan ik geen paprika’s meer telen.
Samen met twee andere telers in de straat, verdiept hij zich in de alternatieven. Ze delen dan al een vloeibare co2-installatie, hebben allemaal een bedrijf van zo’n 2 à 3 hectare en weten dat samenwerking nodig is om toekomstbestendig te zijn. De BV Vuursaam is geboren.

Zoektocht

Eerst willen de ondernemers het surplus teruggeven aan het net. Totdat Enexis ontdekt dat er geen plek is op het huidige netwerk om dat te realiseren. Verder zoeken dus. De ondernemers onderzoeken de mogelijkheden van palmolie, steenkool, houtstook en zelfs geothermie. Kwaliteit, wet- en regelgeving, kosten van de investering, de praktische impact: alles wordt onder de loep genomen. Een hele klus, want er is in de tijd nog weinig betrouwbare kennis beschikbaar. Aanvankelijk heeft houtstook niet de voorkeur, maar na enkele installaties in Friesland, Duitsland en zelfs Italië en Oostenrijk te hebben bezocht, besluiten ze juist daarvoor te gaan.
De volgende stap is de keuze voor de juiste installatie. Bouten: “Sommige installaties zijn enorm complex, het neemt dan bijna industriële vormen aan. Dat wilden we niet, in de kern zijn we wel telers hè. Verder zochten we naar installaties die ook goed presteren als je op deellast draait, zodat je rekening kunt houden met het seizoen van de verschillende teelten.”

Investeren: wie durft?

Tijdens de zoektocht is er een nieuwe SDE-regeling in de maak, wat ervoor zorgt dat de tuinders hun keus nog een tijdje moeten uitstellen. Zonder subsidie immers geen biomassainstallatie. Als de nieuwe SDE+-regeling er in 2011 eindelijk is, kunnen de plannen concreet gemaakt worden. De keuze wordt gemaakt om alleen warmte te gaan produceren. De plannen om een WKK op biomassa te realiseren worden aan de kant gezet. De investering zou daarmee drie keer zo hoog worden. Ook trekt één van de drie tuinders zich terug. Een flinke domper, want deze installatie is alleen rendabel als je zo’n 8 hectare aan kassen hebt. “Een goede onderlinge verstandhouding is daarom essentieel in zo’n traject. Het is bijna een soort huwelijk, je gaat echt een langdurige verbinding met elkaar aan. Gelukkig wilde deze buurman wel als mijn afnemer van energie deelnemen. Anders konden we het hele project stoppen.” Zo komt de verbrandingsinstallatie op hout toch weer in beeld.
Verder dan weer met de keus voor een installatie. Na een uitgebreide inventarisatie blijven een Deense, Oostenrijkse en Belgische firma over. “We wilden een robuuste installatie, die ook goed draait bij relatief slechte biomassa. De Oostenrijkse firma had vooral ervaring met hoge kwaliteit houtsnippers. Maar dat is niet per definitie wat wij hier krijgen, dat kan van alles zijn. Uiteindelijk hebben we gekozen voor de Belgische firma. Achteraf viel de opvolging door die firma na installatie wel wat tegen en moesten we veel zelf uitzoeken en oplossen. Voordeel is dan wel weer dat je zelf de installatie goed leert kennen.”

"Allerlei factoren spelen een rol en er komt veel meer bij kijken dan je eerst denkt"

Turbulentie

Ondertussen verandert de tuindersmarkt: De crisis treft ook de tuinbouw. Ook het bedrijf van de compagnon komt in de verkoop. Uiteindelijk besluit Bouten om het bedrijf over te nemen wat een verdubbeling van het areaal betekent. Wachten op een ander wil Bouten niet, omdat hij bang is dat er een teelt in komt die te weinig warmte nodig heeft of dat hij geen klik heeft met die ondernemer. Die overname pakt gunstig uit, want Bouten weet zijn kostprijs door de schaalvergroting omlaag te krijgen én weet goede prijzen te krijgen voor zijn paprika’s. Alle aandelen voor Vuursaam zijn dan in handen van Bouten. Toch blijft de energiemarkt spannend. Er is volgens de SDE-regels een onder- en bovengrens voor de gesubsidieerde energieprijs, maar de gasprijs schiet daar een paar cent onder. “De buurman die bij mij de energie afnam, begon zich natuurlijk af te vragen of hij niet beter kon switchen naar gas. Gelukkig is ook dat weer goed gekomen en bleef hij afnemen. Maar op dat soort momenten merk je dat er allerlei factoren een rol spelen en er veel meer bij komt kijken dan je eerst denkt.”

Nieuwe ketel

Als in 2018 weer een nieuwe SDE-regeling komt, stelt een adviseur voor om een nieuwe aanvraag voor Bouten in te dienen, op eigen risico. Wordt de aanvraag niet goedgekeurd, dan betaalt Bouten niets, als dat wel lukt profiteert de adviseur mee. Voor Bouten is dat geen moeilijk vraagstuk, want volgens de nieuwe regeling kan hij meer subsidie krijgen. Tot zijn verbazing wordt de nieuwe aanvraag goedgekeurd. Er is alleen één belangrijke voorwaarde: een nieuwe ketel. Dat vraagt een grote investering, maar financiering blijkt geen probleem. In november 2019 wordt de ketel gesloopt en in februari 2020 is de nieuwe ketel in gebruik genomen. De ketel is kleiner, maar heeft meer vermogen en een geavanceerder filtersysteem. Voordeel daarvan: nog minder fijnstof- en stikstofuitstoot. Bouten: “Ter vergelijk: wij stoten evenveel fijnstof uit als 3 gewone open haarden. De techniek is zo geavanceerd dat de verbranding zeer efficiënt verloopt en dankzij de multicycloon wordt al heel veel stof afgevangen. Daarna zorgt het doekenfilter voor reiniging van het rookgas. De rookgascondensor voor een hoger rendement van de installatie. Natuurlijk was er aanvankelijk wel wat weerstand van dorpsbewoners. En eerlijk is eerlijk, bij de opstart kunnen inwoners wel wat stankoverlast hebben ervaren. Maar inmiddels draait het goed. Als we mensen laten zien hoe het werkt, is er ook veel meer begrip.”

Bouten bij de oven van zijn biomassa installatie

"Wij stoten evenveel fijnstof uit als 3 gewone open haarden."

Biomassa uit de regio

Los van de angst voor stankoverlast, moet Bouten regelmatig uitleggen of biomassa wel een goed alternatief is voor fossiele brandstoffen. Toch is die discussie volgens Bouten vrij simpel. “Als we met z’n allen de energietransitie nú op gang willen brengen, dan is biomassa onmisbaar. Met wind- en zonne-energie kan momenteel op geen enkele manier aan de vraag worden voldaan. En de biomassa die we gebruiken wordt ook echt heel verantwoord gewonnen. Vaak denken mensen aan houtkap en dat het van ver moet komen. Maar het is een sprookje dat hier boskap voor plaatsvindt. Dat is financieel helemaal niet interessant voor leveranciers, aan spaanplaat valt nog meer te verdienen! Wij stoken een mix van snoeihout, tak- en tophout, dat via Kurstjens Recycling onder andere uit de gemeenten Horst aan de Maas en Peel en Maas wordt ingezameld. Jaarlijks hebben we zo’n 8.000 ton nodig. Wij halen niets uit de Baltische staten of Canada, het komt gewoon uit de regio. Zelfs het loof van onze eigen paprikaplanten wordt ingedroogd en gebruikt.” Bouten toont de vlammen achter het raampje van de enorme kachel waarin de versnipperde houtige massa wordt verbrand. Deze kachel verwarmt een watertank van 1.500 kubieke meter en verhit dit tot maximaal 95 graden. Via leidingen worden de kassen van Bouten en de deelnemende buren met dat water verwarmd.

"Dit zijn tropenjaren, je runt een compleet ander bedrijf naast je tuindersbedrijf"

Warmte voor iedereen

Inmiddels is er een Netwerk Biomassa opgericht met andere partijen in de gemeente, om de mogelijkheden voor samenwerking en gedeeld gebruik te verkennen. In de toekomst zou Vuursaam onderdeel kunnen zijn van een netwerk dat dan andere tuinders, een scholengemeenschap, een sportcomplex en een woonwijk zou kunnen verwarmen. Bouten: “Ook dat doe je niet even, zo’n samenwerking met heel diverse partijen. De behoeften lopen sterk uiteen en iedere speler moet goed weten wat je mag verwachten. Het zijn allemaal langlopende trajecten. Laatst zei iemand tegen me: dat is een hoop geld en makkelijk verdiend. Ik kan je zeggen: het is inderdaad een hoop geld, maar makkelijk is het absoluut niet verdiend. Dit zijn tropenjaren, je runt er een compleet ander bedrijf naast, in een vrij nieuwe en turbulente markt. Als je makkelijk wilt, moet je gewoon voor gas gaan. Heb je er plezier in om te innoveren en ook nieuwe wegen buiten je eigen vakgebied te verkennen, dan kan dit interessant zijn.”

Tips van Geert Bouten voor ondernemers

1: Kies je partners zorgvuldig

Onderschat niet wat er komt kijken bij de samenwerking als je voor een gedeelde WKK gaat. Het is een langdurig partnership met veel haken en ogen, dus je moet een heel goede verstandhouding hebben en dezelfde dingen willen voor de toekomst.

2: Oriënteer je uitgebreid

Leveranciers laten je alleen de succesverhalen zien, maar het is belangrijk om ook te zien waar het fout gaat. Oriënteer je uitgebreid en bezoek ook de ondernemers die problemen met hun installatie hebben gehad. Inmiddels is er wel veel meer kennis beschikbaar, dus schakel ook een ervaren adviseur in om je te helpen bij je keus.

3: Verwacht geen snel geld

Een eigen biomassainstallatie realiseren is complex, tijdrovend en vergt serieuze investeringen. Verwacht dus niet dat je gemakkelijk kunt scoren, doe het alleen als je bereid bent er ook het werk voor te doen.

4: Betrek je omgeving

Buren, handhavers van de gemeente, kritische inwoners uit het dorp: je krijgt er vroeg of laat mee te maken. Betrek mensen tijdig, zorg dat je een goed verhaal hebt dat hout snijdt en laat mensen met eigen ogen zien hoe dingen werken. Weerstand heb je altijd, ga er wijs mee om.