Voedselverspilling: actie vereist in de gehele keten

Een overzicht van het vraagstuk, oplossingen en innovatieve initiatieven

De VN-klimaatorganisatie IPCC waarschuwde in haar klimaatrapport recent voor een dreigend voedseltekort als gevolg van klimaatverandering. Als we klimaatverandering willen stoppen, menselijke voedselvoorziening veilig stellen en de resterende biodiversiteit willen beschermen is actie in de gehele keten nodig. Voedselverspilling tegengaan speelt hierbij een cruciale rol.

Voedselverspilling in Nederland

Ieder jaar wordt in Nederland tussen de 1,7 en 2,5 miljoen ton eten verspild, zo'n 13 procent van het eetbare voedsel in Nederland. Per persoon wordt in Nederland thuis ongeveer 41 kilo eten en 57 liter drinken verspild. In Nederland gooien we per persoon ongeveer 145 euro aan eten en drinken per jaar weg. De hoeveelheid verspilling loopt wel terug: in 8 jaar tijd zijn we van 48 naar 41 kilo verspild eten per persoon gegaan.

Het meest verspilde voedsel in Nederland is brood (22 procent van al het brood wordt verspild), gevolgd door zuivel (17 procent), groente (14 procent), fruit (12 procent) en vlees (7 procent). Relatief wordt er het meeste rijst verspild. 34 procent van gekochte rijst belandt niet in een mond.

Voedselverspilling en impact wereldwijd

Wereldwijd wordt er veel meer voedsel geproduceerd dan nodig is om alle mensen van voldoende eten te voorzien. Een derde van het voedsel wereldwijd wordt weggegooid. Dat is jaarlijks 1,3 miljard ton aan eten en dat kost de wereldeconomie 940 miljard euro per jaar. Ongeveer de helft van alle geoogste groente en fruit gaat verloren. Eén op de negen mensen lijdt aan een voedseltekort. Dat zijn 793 miljoen mensen met honger. Als een kwart van al het verspilde voedsel gered zou worden, zou dat genoeg zijn om 870 miljoen hongerige mensen te voeden. Ruim 8 procent van de broeikasgassen die verantwoordelijk zijn voor de opwarming van de aarde, wordt veroorzaakt door voedselverspilling. Het elimineren van voedselverspilling zou de atmosfeer 4,4 miljoen ton CO2 besparen. Dat is evenveel als de uitstoot van een kwart van alle auto’s die op de wereld rondrijden.

De helft minder is mogelijk

Onderzoek van Wageningen University & Research toont aan dat 40 tot 50 procent minder voedselverspilling haalbaar is. Mogelijke bijdragen aan het terugdringen van voedselverspilling:

• terugdringen van oogstverliezen
• nieuwe bewaartechnieken, slimme verpakkingen en handige apps
• voorlichting over de houdbaarheidsdatum
• bewust omgaan met boodschappen en kliekjes

Er is een handige aanklikbare infographic gemaakt over de verschillende oplossingen.

Verdeling binnen de keten

Voedselverspilling begint al vroeg in de keten: 39% van alle voedselverspilling gebeurt bij de producent en heeft dus nooit de supermarkt of horeca bereikt. Onder de ‘producent’ worden boeren, telers, fabrieken maar ook productverpakkers en tussenhandelaren verstaan. Bij de producent worden producten weggegooid vanwege bijvoorbeeld oogstverliezen, overschotten of een afwijkende maat of uiterlijk. Bij voedselverspilling gaat niet alleen het voedsel zelf verloren, maar ook de energie die nodig is voor de teelt, verpakking, transport en koeling van voedsel.

Verwaarding van reststromen en voedselverspilling. Bron: InStock

De Ladder van Moerman laat zien dat reststromen verwerken tot consumentenvoeding een hogere verwaarding betekent dan bijvoorbeeld compostering. Bij steeds meer bedrijven wordt daarom gezocht naar nieuwe toepassingen van reststromen in voedselproducten.

Duurzaamheidsstrategie

Steeds meer bedrijven hebben een duurzaamheidsstrategie waarin ze hun verantwoordelijkheid nemen voor het beter omgaan met grondstoffen en energie. Zo onderzoeken Lamb Weston / Meijer en McDonald's samen hoe zuiniger om te gaan met grondstoffen en de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Zo constateerden ze dat ruim de helft van de milieu-impact van voorgebakken frites in het grondstoffengebruik zit. Verlies en verspilling van aardappelen werd in haar totale waardeketen ‘van veld tot vork’ geanalyseerd. Doel is om zoveel mogelijk aardappelen in de voedselketen te brengen, bij voorkeur als voorgebakken bevroren aardappelproduct. Als dat niet lukt, dan als gedroogde aardappelvlokken, die als ingrediënt in andere levensmiddelen worden gebruikt.

Beslagmeel in plaats van behanglijm

In een nieuwe fabriek voor die gedroogde aardappelvlokken wordt natief aardappelzetmeel verwerkt, dat vrijkomt bij het snijden van aardappelen tot frites. Dit zetmeel is nu nog de grondstof voor biobased technische materialen zoals behanglijm, boorspoeling of bioplastics. In de nieuwe fabriek kan het zetmeel direct spoelen en drogen en daarmee benutten als voedingsingrediënt, bijvoorbeeld in de beslagmix waarmee sommige frites een extra krokant laagje krijgen.

Voorspellen van bestellingen

McDonald’s vermindert zelf voedselverspilling met een voorspellend datasysteem. Hiermee kan frites worden afgebakken zonder dat het de consument wachttijden oplevert. Daarnaast is er aandacht in trainingen aan voorraadbeheer en –planning. Burgers worden volgens het ‘made to order’ principe gemaakt waarmee de afgelopen 3 jaar al 2000 ton verspilling voorkomen kon worden. Voedsel dat dan toch in de verspilbak verdwijnt, wordt separaat ingezameld en vergist. McDonald’s onderzoekt momenteel of er voor het fritesverspil, een zuiver plantaardige stroom, een hoogwaardigere bestemming gevonden kan worden.

Ketensamenwerking en kringlooplandbouw

Beide bedrijven kijken nu verder naar een intensievere ketensamenwerking. Eenduidig kunnen meten, wegnemen van belemmerende wetgeving en meer kansen voor de ontwikkeling van innovatieve toepassingen zijn daarbij belangrijke voordelen. Zo test insectenkwekerij Protix of hun insectenlarven goed groeien op een reststroom die ontstaat bij het verwerken van aardappels tot friet. Wanneer de larven volgroeid zijn, verwerkt Protix deze tot eiwitten en vetten; ingrediënten van diervoeders. De huidjes van de larven die voor een groot deel uit chitine bestaan, blijven vervolgens weer over als reststroom. De werking van deze stof wordt onderzocht op de natuurlijke bestrijding van schadelijke nematoden, wormpjes die de aardappel aantasten. Het insectensubstraat bevat tevens veel organische stof die bijdraagt aan de algehele bodemgezondheid. Binnen het duurzame teeltplan van Lamb Weston / Meijer testen twee aardappeltelers deze restroom van Protix, onder andere voor het telen van aardappels voor McDonald´s frites.

Meer inspiratie: landelijk

Op landelijk niveau gebeurt al veel om voedselverspilling tegen te gaan. Enkele initiatieven ter inspiratie:

• Samen Tegen Voedselverspilling: een stichting waarin bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen zich inspannen om verspilling tegen te gaan. Concreet doel is voor 2030 1 miljoen ton minder voedselverspilling per jaar in Nederland te realiseren. Onder andere Brightlands en Scelta zijn hierbij aangesloten. Er is ook een voucherregeling vanuit deze stichting, voor innovaties gericht op het voorkomen en verminderen van voedselverspilling of het verwaarden van onvermijdbare reststromen. Met de voucher wordt maximaal 50% van de kosten voor advies en onderzoek door Wageningen Research en derde partijen vergoed. Denk aan een expertsessie, een validatie, een haalbaarheidsonderzoek, een kansenkaart workshop of een value scan. De waarde van de voucher ligt tussen de € 5.000,- en € 15.000,-.
• Too Good To Go: een app tegen voedselverspilling, waarbij de overtollige producten van bakkerijen, supermarkten en horecabedrijven in een Magic Box wordt verwerkt die consumenten voor een zacht prijsje kunnen kopen. Met ruim 27.000 partners zijn al ruim 18 miljoen maaltijden gered en is meer dan 46 miljoen kilo CO2 voorkomen.
• InStock: een bedrijf met meerdere restaurants en een cateringconcept waar 'afgekeurde' producten worden verwerkt, maar ook producent van bier en granola van reststromen. InStock ontwikkelde een lespakket voor het basisonderwijs over voedselverspilling.
• Circulair Ondernemen: een online platform dat de circulaire economie ondersteunt door activiteiten te organiseren, kennis te delen en partijen met elkaar in contact te brengen. Voor het thema Verspilling is een aparte pagina ingericht.
• De Facebookgroep FoodSharing verbindt partijen die overtollig voedsel hebben (bijvoorbeeld van de kantine van de UM) met consumenten op niet-commerciële basis.
• Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat weegt en meet van welke producten wat overblijft om zo slimmer in te kunnen kopen. De slimme weegschaal herkent zelf welk product er wordt gewogen.  

Meer inspiratie: Limburg

In Nederland en specifiek in Limburg gebeurt al veel om slimmer gebruik te maken van reststromen en om voedselverspilling tegen te gaan.

• Scelta: van champignonvoetjes wordt een natuurlijke smaakversterker gemaakt, die rijk is aan umami. Lees meer over de strategie van Scelta >
• Kipster: het inzetten van reststromen voor kippenvoer, het verwerken van haantjesvlees in burgers en minder courante delen tot nieuwe producten. Lees meer over de voorstellen van Zuyd studenten aan Kipster >
• Veel varkensboeren gebruiken als voer reststromen uit de levensmiddelenindustrie, zoals frites en oud brood. Kiempunt schreef eerder bijvoorbeeld over Aad van Leeuwen van Ons Boerenerf die dit zeer uitgekiend doet.
• Vertoro haalt bio-olie uit champost, de grootste reststroom uit de Nederlandse tuinbouw, een belangrijke component voor duurzame materialen, chemicaliën en brandstoffen. Het is voor telers een potentiële extra inkomstenbron .
• Grassa gebruikt een raffinagetechnologie waarmee gras en groente(rest)stromen worden verwaard tot 4 productsoorten: ruwe vezel voor koeien, een eiwitconcentraat, fructooligosacharides en een mineralenconcentraat. Zo wordt van 'afval' veevoer en een plantaardige biologische kunstmestvervanger gemaakt.
• MiFood verwerkt hele groenten en fruit (dus niet alleen het vruchtvlees, maar ook de schil) tot gezonde smoothies.

Bronnen: Duurzaam Bedrijfsleven, InStock, Milieu Centraal, Voedingscentrum, LIOF, IPCC